Nauki pomocnicze: Podstawowe elementy wiedzy o książce

II. Układ treści książki współczesnej.

1.      Tytulatura

Zespół danych umieszczonych na karcie tytułowej i w metryce książki, zawierający nazwisko autora, tytuł, tom, miejsce i rok wydania oraz instytucję wydawniczą lub drukarnię.

a)      Autor

Imię i nazwisko autora wymienione jest w większości książek na czołowym miejscu, tylko w nielicznych wypadkach wydawca poprzestają na ujawnianiu pierwszy litery imienia. Nazwisko znanego specjalisty może informować pośrednio o treści dzieła i budzić zaufanie czytelników.

Dwóch lub nawet trzech twórców może napisać dzieło, nazywany ich wówczas współautorami.

b)      Tytuł

- Tytuł informacyjny określający w największym skrócie treści książki.

- Tytuł symboliczny niezbyt wiele mówi o treści książki i staje się w pełni zrozumiały dopiero po jej przeczytaniu.

- Tytuł wspólny występuje obok zasadniczego tytułu dzieła podkreśla przynależność danej książki do jakiejś większej całości wydawniczej.

- Tytuł serii informuje, że książka wchodzi w skład wielotomowego cyklu utworów o wspólnym założeniu ogólnym.

- Tytuł powtórzony spotykany w dziełach naukowych.

c)      Podtytuł

Gatunek literacki lub piśmienniczy stanowi zasadniczy element podtytułu. Częste są, więc takie określenia jak: powieść historyczna, wiersze, podręcznik itp.

d)     Szczegóły wydawnicze

- Numery tomów lub części pozwalają przeczytać dzieło we właściwym porządku.

- Kolejność wydania interesuje nas zwłaszcza wówczas, gdy spotykamy wzmiankę o jego przerobieniu, uzupełnieniu lub poprawieniu.

- Nakładem nazywamy ilość jednocześnie wydrukowanych egzemplarzy danej książki.

- Adres wydawniczy obejmuje: miejsce wydania, rok wydania oraz sygnet i nawę instytucji wydawniczej.

- Miejsce wydania.

- Rok wydania opuszczano dawniej ość często, ponieważ księgarzom chodziło o to, aby ksiązka mogła dłużej uchodzić za „nowość”.

- Sygnet instytucji wydawniczej.

- Nazwa wydawnictwa może być informacyjna np. Państwowy Instytut Wydawniczy.

- Skład główny.

- Instytucja sprawcza zwana także metryką techniczną, wydawniczą lub po prostu metryką książki.

- Międzynarodowy znormalizowany numer książki w skrócie ISBN.

e)      Zezwolenia i zastrzeżenia

- Aprobata

- Cenzura

- Zastrzeżenia

f)       Rozmieszczenie elementów tytulatury

2.      Teksty wprowadzające

- Dedykacja

- Motto

- Adnotacja

- Biografia

- Przedmowa

- Wstęp

- Posłowie

3.      Tekst główny

Tekst główny zajmuje w książce najwięcej miejsca, dlatego podzielony jest zwykle na drobniejsze części: na omy; rozdziały; księgi lub pieśni. Wyodrębnione elementy w ten sposób mogą być zaopatrzone we własne tytuły.

a)      Materiały uzupełniające teksty główne.

- przypisy

- tablice

- ilustracje

- aneksy

- bibliografia załącznikowa

b)      Elementy informacyjno-pomocnicze

- spisy treści, ilustracji, tablic itp.

- skorowidze, czyli indeksy,

- słowniczki terminologiczne,

- streszczenia obcojęzyczne.

c)      Paginacja

Oprócz liczbowej numeracji stron umieszcza się nieraz w Książe dodatkowe informacje na marginesach.

- Dyspozycje, czyli tytuliki drobniejszych fragmentów tekstu

- Żywa pagina wydrukowana na głównym marginesie nad tekstem, spełnia podobną funkcję. Krótka informacja o tym, co się znajduje na danej stronie.

- Tytuł bieżący drukowany także nad testem każdej strony.

  

III. Klasyfikacja materiałów bibliotecznych

1.      Rodzaje druków.

a)      Druki akcydensowe- czyli okolicznościowe, produkowane są w związku z aktualnymi potrzebami.

- Akcydensy informacyjne

- Akcydensy manipulacyjne

- Akcydensy przemysłowe

b)      Druki dziełowe- mają większą objętość i formę kodeksu, to znaczy składają się ze sfalcowanych arkuszy.

c)      Druki prasowe – to gazety i czasopisma większego formatu, głównie dzienniki i tygodniki. Zawierają one najczęściej materiały przemijającej aktualności, podczas czytania łatwo ulegają zniszczeniu a przechowywanie ich jest dość kłopotliwe, dlatego kompletowane są tylko przez większe placówki biblioteczne.

2.Forma wydawnicza publikacji

a)      Wydawnictwa samoistne i niesamoistne

- Samoistne wydawnictwo ukazuje się osobno, stanowi samodzielną całość, można je traktować jako odrębną jednostkę inwentarzową.

- Niesamoistne wydawnictwo sanowi część jakiejś większej całości, jest współwydane z innymi tekstami, nie posiada też odrębnej karty tytułowej i paginacji.

b)      Wydawnictwa zwarte i ciągłe

- Zwarte wydawnictwa są zakończone lub przynajmniej mają przewidziane zakończenie.

- Ciągłe wydawnictwa tworzą cykl publikacji, który w zasadzie nie ma przewidzianego zakończenia, jest stałe uzupełniany przez nowe zeszyty, numery lub tomy.

c)      Rodzaje wydawnictw ciągłych

- Seryjne wydawnictwa składają się z szeregu publikacji samoistnych (zwartych), zaopatrzonych w jednakowy tytuł serii oraz jednolitą szatę graficzną.

- Periodyczne wydawnictwa to gazety i czasopisma, wychodzące w ściśle określonych odcinkach czasowych.

- Zbiorowe wydawnictwa publikowane są w nieregularnych odstępach czasu przez wyższe uczelnie, instytuty lub towarzystwa naukowe.

3.      Forma piśmiennicza publikacji

a)      Teksty prawne i polityczne

- Teksty prawne to przepisy regulujące problemy ustrojowe i administracyjne oraz postępowanie pojedynczych obywateli. Zaliczmy tutaj konstytucje, ustawy i dekrety, rozporządzenia i zarządzenia a także statuty i regulaminy o mniejszym znaczeniu.

- Teksty polityczne to przed wszystkim oświadczenia zarządowe oraz uchwały, podejmowane na posiedzeniach plenarnych komitetów partyjnych i na zjazdach partii politycznych.

b)      Dzieła naukowe popularnonaukowe

Prace naukowe powstają w wyniku samodzielnych badań i wnoszą do wiedzy ludzkiej jakieś nowe elementy. Nadaje im się nieraz nazwę rozpraw, studiów a także dysertacji, jeżeli bronione są publikacje podczas ubieganie się o stopień naukowy.

c)      Dzieła informacyjne

Niektóre dzieła nie są przeznaczone do ciągłego czytania, lecz służą do uzyskiwania szybkiej, doraźnej informacji. Zaglądamy do nich w miarę potrzeby, poszukując interesujących nas materiałów lub po prostu dla wyjaśnienia jakiegoś niezrozumiałego szczegółu. Spośród wydawnictw tego typu możemy wyodrębnić:

- encyklopedie, słowniki, bibliografię, informatory polityczne, statystyczne, osobowe, adresowe, zawodowe czy turystyczne.

d)     Podręczniki

Dzielą się według przedmiotów i poziomów, przeznaczone są, bowiem dla uczniów i absolwentów szkoły podstawowej, średniej lub wyższej. Najczęściej są to po prostu zarysy dziedziny wiedzy, opracowane w specjalny sposób i dostosowane do programu nauczania.

e)      Literatura piękna

Literatura piękna to rodzaj sztuki, dostarcza, więc czytelnikom głównie przeżyć estetycznych, kładąc nieco mniejszy nacisk na wartości poznawcze.

- Rodzaje gatunki literackie- znane z tradycji mają tylko częściowo zastosowanie w praktyce. Dzielimy, bowiem dzisiaj literaturę nie tylko na lirykę, epikę i dramat, ile raczej: na prozę, poezję i dramat.

- Tematyka utworów literackich budzi najwięcej zainteresowań czytlnickich.

4.      Zbiory specjalne

Oprócz książek współczesnych, stanowiących podstawę zbiorów niemal we wszystkich bibliotekach, niektóre placówki gromadzą materiały szczególnego rodzaju, opracowań i udostępnianie w odmienny sposób.

a)  Zbiory tradycyjne

- Rękopisy są w kategorii zbiorów specjalnych elementem niezwykle cennym ze względu na sów unikalny, niepowtarzalny charakter. Można je podzielić na dwie grupy. Pierwsza to księgi rękopiśmienne, pochodzące z czasów przed wynalezieniem druku, żmudne przepisywane przez średniowiecznych kopistów i iluminatorów. Druga grupa rękopisów pochodzi z epoki ksiązki drukowanej. Cenne są przede wszystkim autografy autorskie a nawet kopie dokonane cudzą ręką lub maszynopisy, jeżeli zostały poprawione przez autorów.

- Starodruki - czyli stare druki – to ksiązki wydane w czasie od XV do XVIII wieku włącznie. Dzięki min poznajemy rozwój sztuki drukarskiej, dlatego interesuje nas w nich nie tylko treść, lecz również nazwisko drukarza, czas powstania oraz cechy zewnętrzne jak: papier, krój czcionki, rodzaj ilustracji, oprawa, ręczne dopiski na marginesach itp.

- Kartografia- czyli zbiory map, planów, atlasów i globusów.

- Muzykalia – to przede wszystkim zbiory różnego rodzaju nut.

- Grafika – czyli zbiory rysunków oryginalnych i rycin powielanych mechanicznie, jak drzeworyty, miedzioryty i litografie.

b)      Zbiory fotograficzne i fonograficzne

- Mikrofilmy- są to sfotografowane strona po stronie na 33-milimetrowej taśmie filmowej~ książki, artykuły lub nawet, ale roczniki czasopism.

- Fotokopie są to odbitki fotograficzne poszczególnych stron dokumentów i rękopisów, książek i czasopism.

- Przeźrocza stanowią przede wszystkim atrakcyjne uzupełnienie wykładu, zwłaszcza z dziedziny sztuki lub ilustrację relacji z podróży- w tym celu są wytwarzane przez niektóre biblioteki specjalnie.

- Płyty gramofonowe z nagraniami muzycznymi stanowią ważne uzupełnienie zbioru muzykaliów. Ponadto na rysunku ukazuje się coraz więcej płyt z nagraniami słownymi.

- Taśmy magnetofonowe.