WOK: Urbanizacja

Wiedza o kulturze: Urbanizacja miast.

• Urbanizacja stanowi część procesu zwanego modernizacją.
• modernizacja – nabywanie przez kulturę europejską cech kultury nowoczesnej.
• XIX i XX w. bywają dziś nazywane nowoczesnością.
• Jedno z określeń na XIX w. to „stulecie miasta”. Podkreśla ono rolę urbanizacji w tym czasie. Punkt ciężkości życia społecznego, kulturowego i politycznego przesuwa się na obszar miast.
• Dziś także miasto stanowi obszar kultury.
• Miasto – duże skupisko ludności, która utrzymuje się z zajęć nierolniczych.

Jeszcze w XIX w. miasto pod pewnymi względami niewiele różniło się od wsi – także tam były tereny rolnicze i tereny do wypasu bydła. Miasta powstawały początkowo na ważnych szlakach handlowych:

• Cambridge – dosłownie most na rzece Cam.
• Oxford – miejsce, gdzie jest dogodna przeprawa (ford – bród, płycizna) dla wołów (ox).

Dopiero w wieku XIX miasta zaczynają mieć większe znaczenie. Dzieje się to dzięki dwóm równoległym procesom: industrializacji i podniesieniu poziomu rolnictwa, które pozwalało na produkowanie nadwyżek żywności.

W początkach XIX w. nastąpił rozwój nauki, który umożliwił ulepszenie rolnictwa, wprowadzenie do niego maszyn.

1801 – Anglia w 75% zamieszkiwana była przez ludność wiejską.
1805 – ludność wiejska stanowiła tam już tylko 50%.
W końcówce XIX w. 75% ludności mieszkało w mieście. Oznacza to, że ¼ ludności kraju potrafiła wyprodukować żywność dla całej populacji.

W początkach XIX w. w Łodzi było ok. 600 ludzi; w końcówce tego stulecia było ich tam ok. 600 tys.!
Nastąpił więc tysiąckrotny wzrost liczby ludności w mieście przemysłowym (przemysł włókienniczy, wykorzystujący sieć lokalnych rzeczek). Obraz tego miasta znajdziemy na kartach „Ziemi obiecanej”.

Londyn – w początkach XIX w. największe miasto na świecie; ok. 2,5 mln. mieszkańców.
Brak wodociągów, sieci kanalizacyjnej, w większości utwardzonej powierzchni ulic, chodników, sztucznego oświetlenia.

Z powodu braku należytej higieny, miasta europejskie są regularnie nawiedzane przez epidemie (przede wszystkim cholera).

Zwyczaj codziennego mycia się pojawia się właściwie w XIX w. Miasto „w sposób niewyobrażalny śmierdzi” (Dziadzia Wojtek rox! xD). Tego zapachu nie da się w żaden sposób usunąć. „Te zapachy są, można powiedzieć, demokratyczne – one są wszędzie” (Dziadzia Wojtek rox 2! ;P).

W XVIII w., w teatrze The Globe, przed przedstawieniami (trwającymi ok. 3 h) można było zaopatrzyć się w pomarańcze, które służyły jako rodzaj maski gazowej.

W XIX w. wciąż był problem z grzebaniem zmarłych. Nadal praktykowano pogrzeby płytkie, w sąsiedztwie kościołów parafialnych. Duży deszcz lub powódź powodowały wymywanie zwłok.
Duże miasta były przetwórniami żywności. Na ulicach znajdowały się zakłady rzeźnicze, będące jednocześnie ubojniami. Oznacza to, że codziennie ulicami prowadzone były zwierzęta idące na rzeź.

Średnia wieku robotników w miastach (fabryki) wynosiła 17 lat.
Średnia wieku robotników rolnych – 38 lat.
Średnia wieku kupców – 20 lat.
Średnia wieku kupców wiejskich i właścicieli ziemskich – 41 lat.

Przełom zaczyna się w 2. poł. XIX w. Pierwsze miasto, które zostaje radykalnie unowocześnione to Paryż. Przechodzi on gruntowną modernizację. Wąskie, kręte, niebrukowane uliczki zamieniają się w szerokie bulwary. Projekt przebudowy i nadzór nad jej realizacją – Georges Haussmann.

W Paryżu wyburzono kilka tysięcy budynków i wprowadzono system kanalizacji. Przyczyną tych zmian był fakt, iż w mieście miało wówczas miejsce wiele zamieszek i powstań. Buntownicy mogli wznosić barykady i prowadzić walkę partyzancką do skutku. Takie miasto było trudne do pacyfikacji. Szerokie bulwary nie nadają się zaś do budowania barykad, za to łatwo jest na nie wprowadzić konnicę i artylerię.

W Paryżu rozwija się nowego typu kultura – kultura wizualna. Większą rolę zaczyna odgrywać komunikacja. Ogromną furorę robią w nowych domach balkony. Pojawia się sztuczne oświetlenie i twarda nawierzchnia ulic. Miasto traktowanie jest w kategoriach organizmu: ulice to żyły, parki (nowość!) - płuca.
Następuje reforma w przemyśle mięsnym. Stworzono jeden wielki kombinat mięsny na peryferiach – zlikwidowano ubojnie w centrum miasta. Z doświadczenia Paryża skorzysta potem Chicago, które stanie się największym centrum przemysłu mięsnego w Ameryce.

Problem pochówku również zostaje rozwiązany. Powstają miejskie (a nie parafialne) cmentarze – duże, położone z dala od centrum nekropolie, które łączą funkcje miejsca pochówku i parku miejskiego. To właśnie 2. poł. XIX w. wprowadza zwyczaj chodzenia na cmentarz. Wtedy też pojawia się idea palenia zniczy na grobach, a także zaznaczania ich miejsca – wcześniej bowiem częste były groby anonimowe, zbiorowe, nieoznaczone (dotyczyło to zwłaszcza dzieci).

Zmienił się także czas pracy. Wcześniej był on regulowany wyłącznie długością dnia (światło!) - ok. 12-15 h na dobę w fabrykach. W połowie XIX w. ustawodawstwo w Anglii reguluje czas pracy – odtąd nie może on przekraczać 10 h na dobę. Wprowadziło to nowe zjawisko kulturowe – czas wolny, który można poświęcić rozrywce. W pierwszych dekadach XIX w. zwyczaje miejskie są pod tym względem bardzo zbliżone do zwyczajów wiejskich. Popularne są walki byków/psów/kogutów oraz walki na pięści. W połowie XIX w. dokonuje się w tym zakresie rewolucja – ustawodawstwo tego zabrania.

Pojawiają się nowe zwyczaje, a najciekawszym z nich jest SPORT. Nie oznacza to, że wymyślono dyscypliny sportowe; istniały one już wcześniej, ale nie miały reguł. Teraz stworzono zasady, które służyły przede wszystkim bezpieczeństwu. Rola sportu wzrastała wraz z upływem czasu, a szczególne znaczenie ma on w końcówce XIX w. Wówczas to padła idea, że trzeba powrócić do igrzysk olimpijskich (1896). Zrodziło się to z lęku, że jeśli nie będziemy przeciwdziałać procesom degeneracyjnym, to Europę czeka katastrofa.

W połowie XIX w. zostaje także wprowadzone obowiązkowo nauczanie (wcześniej była to sprawa wyboru, jak również zasobności portfela). Powstaje nowość – populacja dorosłych, którzy potrafią czytać i pisać (wcześniej 10% ludności posiadało te umiejętności). Ci ludzie mieli także czas wolny – oznacza to kształtowanie się literatury w sensie nie elitarnym, a powszechnym.