BEHAWIORYZM –
ujmuje psychologię jako naukę o zachowaniu się człowieka, to co można zbadać w
sposób obiektywny. Podstawowa cecha behawioryzmu (akcentowana przez twórców
teorii Pawłowa i Watsona) sprowadza się do układu bodziec –reakcja. Pod wpływem
behawioryzmu ukształtowała się tendencja literacka określana tą samą nazwą.
Rezygnowała z opisywania przeżyć wewnętrznych człowieka. Elementy behawioryzmu
odnajdujemy u Tadeusza Borowskiego i niektórych utworach Jarosława
Iwaszkiewicza.
FREUDYZM – teoria
psychologiczna utworzona przez Zygmunta Freuda. Według tej teorii każde
zjawisko psychologiczne, nawet najbardziej błahe, uzależnione jest od innych
zjawisk psychicznych i trwałych cech osobowości ludzkiej. Główny nurt życia
psychicznego stanowią zjawiska nieświadome, wywierają zasadniczy wpływ na
stosunek do innych ludzi. Do nieświadomości trudno dotrzeć, w istotnej części
umożliwiają to marzenia senne, które psychiatria powinna umiejętnie
interpretować. Osobowość człowieka ma strukturę trójwymiarową: popędy tworzą
id(?), oddziaływanie wychowawcze, ramy społeczne, prowadzą do ukształtowania
się super – ego. Konieczność popędów to ego. Teoria ta wywarła wpływ na
literaturę Zachodu: nie tylko na samą twórczość, ale również na sposoby
interpretacji
KATASTROFIZM-
dwudziestowieczny katastrofizm, fatalizm ma podstawy w myśli XIX w. Szczególnie
w wizjach przyszłości Nietzschego, który
przewidywał, że nadchodzący wiek stanie się klasyczną erą wojen. I wojna
światowa w zasadniczej części potwierdza te przewidywania. Tuż po jej zakończeniu
ukazała się praca Oswalda Spenglera „Zmierzch zachodu”, dzieło kluczowe dla katastrofizmu.
Utwór jest przesycony pesymizmem, fatalizmem, sceptycyzmem wobec perspektyw
(nie wiem co tu napisane) historii, a sam katastrofizm bardzo mocno wpłyną na
literaturę międzywojenną Europy. Także w literaturze polskiej pozostawił trwałe
ślady. Stał się podstawą programów wileńskiej grupy (- Zago/ Łago). Właściwie
twórcom tej formacji wizje zagłady zwykli określać mianem Apokalipsy
zapowiadanej, przeczuwanej, ale jeszcze nie mającej miejsca. Natomiast
Apokalipsa spełniona to już pisarstwo poetów czasu ostatniej wojny (Baczyński).
Echa katastrofizmu są obecne w twórczości np. Czechowicza, Tuwima,
Wierzyńskiego, Witkacego.
Nurt ten wywodził się bezpośrednio z wydarzeń historycznych.
Młode pokolenie wrażliwych ludzi, którzy przeżyli pierwszą wojnę światową,
przez tę wielką traumę cechowało się pesymizmem. Powrót do stanu rzeczy sprzed
wojny okazał się dla nich niemożliwy. Nie byli oni w stanie powrócić do dawnych
norm moralnych i wartości. To zgorzknienie prowadziło bezpośrednio do tendencji
katastroficznych. Poczucie nadchodzącej katastrofy były dla nich niemal
namacalne. Upust tym przekonaniom dał niemiecki filozof Oswald Spengler, który
w 1917 roku opublikował dzieło Zmierzch Zachodu. Książka ta z miejsca stała się
głosem pokolenia oraz jednym z filarów teorii cyklu społecznego. Spengler
wysnuł w Zmierzchu Zachodu tezę o nadchodzącym… zmierzchu Zachodu. Jego zdaniem
zachodnioeuropejska cywilizacja zbytnio zniszczyła kulturę Starego Kontynentu.
Filozof dostrzegał zagrożenie w społeczeństwach Azji i Ameryki, przekonując, iż
wkrótce pozbawią one Europejczyków dominującej roli. Spengler jako dowód
popierający swoją teorię przytoczył zdanie: los ginącego Rzymu powtarza się wielokrotnie.
W ten sposób wyraził on ideę cyklicznego powrotu zjawisk historycznych.
EGZYSTENCJALIZM-
inicjatorem był SOREN KIERKEGAARD. Wywarł mocne piętno na literaturze XX wieku
odbijał większość niepokojów i kryzysów wartości charakterystycznych dla epoko.
Współczesny kierunek filozoficzny (znajdujący wyraz także w literaturze),
którego przedmiotem badań są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej
("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie
"lęku i beznadziei istnienia" (pesymizm, socjalizm). Człowieka dręczy
świadomość zagrożenia, jednostka w każdej chwili może zostać zmiażdżona przez
rzeczywistość. Nie opuszcza nas lęk, wręcz przeświadczenie o absurdalności
życia. Ten kierunek filozoficzny odpowiadał nastrojom czasów, odwoływał się do
emocji, ma w sobie coś metafizycznego, teologicznego i zarazem literackiego.
Egzystencjalizm istnieje w wersji teistycznej oraz
ateistycznej. W obu przypadkach jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako
jedyny z wszystkich bytów ma bezpośredni wpływ na to kim jest i dokonując
niezależnych wyborów wyraża swoją wolność. Wg egzystencjalizmu ludzie są na tę
wolność wręcz skazani, jest ona atrybutem człowieczeństwa. Istnienie ludzkie
jest zawieszone między przyszłością a przeszłością, dlatego towarzyszy mu
poczucie przemijalności, braku, niespełnienia. Wolność wewnętrzna jest ciągle
zagrożona urzeczowieniem i utratą autentyczności. Powoduje to wewnętrzne
rozdarcie i podatność na lęki egzystencjalne, np. przed osamotnieniem. Główni
przedstawiciele: Martin Heidegger, Karl
Jaspers, Simone de Beauvoir, Jean-Paul Sartre, Martin Buber, Gabriel Marcel, Soren
Kierkegaard, Nicola Abbagnano, Albert
Camus.
INTUICJONIZM-
Bergson, według tej filozofii wszystko ma charakter dynamiczny, rzeczywistość
jest różnorodna, wolna, niepodległa ograniczeniom oraz sztywnym prawom. Życie
unosi człowieka ku rzeczom, zjawiskom wciąż nowym, nieprzewidywalnym. Podobnie
zmienna i wolna jest ludzka świadomość. Poznanie intuicyjne umożliwia
zrozumienie istoty życia, poznanie intelektualne jedynie unieruchamia deformuje
schematyzuje świat i człowieka. Filozofia ta przekreśliła (------) pozytywnemu,
czyniły sztukę bezgranicznie wolną. Jej żywiołem stał się irracjonalizm, (---)
ulegał degradacji. Te koncepcje przyjęło wiele kierunków, np. futuryzm, obecne
w pisarstwie, np. Leśmiana.
PRAGMATYZM – w
procesie zdobywania wiedzy najważniejsze jest nie uporczywe szukanie prawdy,
ale wykorzystywanie wiedzy w celu zaspokajania ludzkich potrzeb. Jedyne
kryterium prawdy stanowi jej wartość praktyczna. System filozoficzny, którego
podstawowym elementem jest pragmatyczna teoria prawdy, uzależniająca
prawdziwość tez od praktycznych skutków, przyjmująca praktyczność za kryterium
prawdy. Pragmatyzm przyjmuje wynikające z przyjmowania tez skutki i ich użyteczność
za kryterium prawdy. Potocznie pragmatyzmem nazywana jest także postawa,
polegająca na realistycznej ocenie rzeczywistości, liczeniu się z konkretnymi
możliwościami i podejmowaniu działań, które gwarantują skuteczność. Pragmatyzm
wziął swój początek z empiryzmu angielskiego i XIX-wiecznej psychologii.
Powstał jako reakcja na panujący w USA pod koniec XIX wieku racjonalistyczny
idealizm.
Głównymi przedstawicielami byli Charles Sanders Peirce,
który stworzył nazwę "pragmatyzm" i opracował istotne idee systemu
oraz William James - który nadał mu kształt i spopularyzował. Pragmatyzm to
nurt który powstał jako opozycja wobec racjonalizmu. Jego głównym myślicielem
był amerykański filozof, prekursor psychologii humanistycznej i fenomenologii
William James (brat pisarza Henry'ego Jamesa), ale to jego przyjaciel Charles
Peirce - wielostronnie uzdolniony.
FENOMENOLOGIA –wyróżniono
intuicję pierwotną i myśl. Za twórcę
tego nurtu uznaje się matematyka i filozofa Niemca Edmunda Husserla. Zamierzał
on zbudować system filozoficzny, który dzięki metodom naukowym byłby w stanie
badać istotę przedmiotów, nie bacząc na ich psychologiczne czy historyczne
uwarunkowania. Właśnie ową istotę rzeczy nazywał Husserl fenomenem. Odrzucał on
psychologizm i relatywizm, skupiając się wyłącznie na fenomenach. Jednym z
najwybitniejszych przedstawicieli fenomenologii był polski filozof Roman
Ingarden. Zalecał on miedzy innymi pojmowanie dzieła literackiego jako tworu
wielowarstwowego, celowo pomijając tendencje psychologistyczne.
PSYCHOLOGIA- Wielkie
znaczenie dla światopoglądu epoki międzywojnia miała niedoceniana dotąd nauka,
psychologia. Stało się tak głównie dzięki badaniom przeprowadzonym przez
austriackiego psychiatry i neurologa, autora psychoanalizy Zygmunta Freuda.
Poza nim, wielką zasługę w wybiciu się psychologii mieli: Alfred Adler,
austriacki psychiatra, psycholog i pedagog, uczeń Freuda, twórca psychologii
indywidualnej, u podstaw której leży przeświadczenie, że droga do zrozumienia i
wytłumaczenia zachowania, postaw i poglądów człowieka trzeba zagłębić się w
jego doświadczenia z najwcześniejszego dzieciństwa.
Carl Gustaw Jung, szwajcarski
psychiatra i psycholog, współtwórca teorii psychoanalizy (psychologii głębi),
odpowiedzialny za wprowadzenie do psychologii pojęć, które przyczyniły się do
rozwoju ogólnej wiedzy o kulturze.
John Broadus Watson, prekursor
behawioryzmu zafascynowany Pawłowem, postać niezwykle kontrowersyjna ze względu
na podejmowane eksperymenty (wywołał u jedenastomiesięcznego dziecka lęk przez
szczurami, który nie odstępował Albert B. przez resztę życia, badał w
laboratorium uniwersyteckim orgazm u kobiet), które współcześnie są uważane za
nieetyczne.
Bardzo fajnie napisany artykuł. Jestem pod wrażeniem.
OdpowiedzUsuńW sumie ja się na psychologii nie znam ale jestem przekonana, że tak naprawdę każdy z nas z jakimiś problemami powinien się udać do dobrego psychologa. Sama bardzo chętnie chodzę do https://psycholog-ms.pl/ i wiem, że tam zawsze znajdę oparcie.
OdpowiedzUsuń