Struktura powierzchniowa a struktura głęboka zdań. Struktura funkcjonalna zdań.

1.     Struktura powierzchniowa a głęboka zdań

Struktury zdaniowe- to realizacje struktur na: system semantyczny i system formalny, a systemy te są realizacją struktur.

Wyższość składni semantycznej nad strukturalną. Zdania mogą mieć taka samą strukturę powierzchniową a przy analizie w strukturze głębokiej może być inne pod względem złożonym i prostym.

Jedna struktura głęboka możę mieć różne realizacje w obrębie struktur powierzchniowych. Realizacje struktur powierzchniowych : zdanie.

Adekwatność zdania formalnego (struktura powierzchniowa) do zdania semantycznego (s. głębionowa) formalnie wyraża zdanie semantyczne, czyli jeat zgodność między zdaniem semantycznym, a formalnym, ale takiej zgodności być nie musi, bo w zdaniu formalnym pojawi się coś więcej niż w zdaniu semantycznym.

GRAMATYKA WSPÓŁCZESNEGO JĘZYKA POLSKIEGO – SKŁADNIA, Stanisław Karolak „Składnia wyrażeń predykatywnych”

Z punktu widzenia funkcji komunikatywnej wartość składników morfemocznych (morfemów) występujących w trukturze takich wyrażeń złożonych jak stolica, dobry, dobrze, strzelić jest niejednakowa. Morfemy stolic-, dobr-/dobrz-, strzel-,-i- są wykładnikami określonych sensów, mają odniesienie do rzeczywistości pozajęzykowej, natomiast morfemy –a, -y, -e, -ć takiego odniesienia nie mają. Wskazują one jedynie pozycje, jakie w formalnej strukturze wyrażeń zdaniowych zajmują morfemy stolic-, dobr-/dobrz-, strzel-. O morfemach pierwszego typu mówi się, że pełnią funkcję semantyczną lub funkcję ekstratekstualną, i określa się je jako semantemy, zaś o morfemach drugiego typu, że pełnią funkcję strukturalną lub  funkcję intratekstualną, tzn., że zakres ich funkcjonowania nie wykracza poza tekst. Określa się je jako morfemy funkcjonalne, morfemy gramatyczne lub  wskaźniki (operatory) syntaktyczne.

Podstawy polskiej składni - S. Jodłowski:

U podstaw danego odcinka tekstu (zwanego „strukturą powierzchniową”) leży jego struktura głęboka. Zadaniem transformacji jest wykrycie struktury głębokiej wypowiedzenia na podstawie struktury powierzchniowej. [s.146]

Składnia współczesna języka polskiego – Z. Saloni:

Dążąc do zrozumienia sensu zdania musimy wychwycić związki formalne między słowami, zobaczyć, co się z czym wiąże strukturalnie. [s.23]

2.     Struktura funkcjonalna zdań

Oprócz struktury predykatowo – argumentowej w każdym zdaniu formalnym znajduje się struktura funkcjonalna, inaczej tematyczno – rematyczna, zbudowana z tematu i rematu.

temat – łac. datum – to co jest dane, to co wiemy, to co jest znane – kto wie, kto zna ( nadawca odbiorca)

remat – łac. novum – to co jest nove dla odbiorcy, a wie nadawca

Struktura funkcjonalna wiąże się z szykiem. Wersje różniące się szykiem będą miały różne tematy.

                                                          

Ojciec czyta gazetę. - zdanie poprawne.                                                          

Ojciec – datum

gazeta- novum

Gazetę czyta ojciec. –zdanie niepoprawne, bo nawet jeśli struktura jest ta sama, to komunikacja została zaburzona.

Żółta morfologia (Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia):

Semantyczna (komunikatywna) struktura zdania wymaga, aby został wskazany przedmiot lub zbiór przedmiotów, o którym się mówi, oraz informacja, której się o nim udziela.

Temat - Składnik zdania, który odpowiada temu, o czym się w nim mówi;

Remat – składnik odpowiadający temu, co się w nim mówi;

Zdanie składa się zatem z tematu i rematu, czyli ma budowę tematyczno-rematyczną, zwaną inaczej perspektywą funkcjonalną.

Przy tworzeniu zdań z predykatami wieloargumentowymi o jednym prostym temacie na ów temat może zostać wybrany (zależnie od komunikatywnej intencji mówiącego) którykolwiek spośród implikowanych przez te predykaty argumentów. W odpowiednich wyrażeniach zdaniowych tematyzacji może więc podlegać każde wyrażenie argumentowe niezależnie od jego postaci. Nie jest więc tak, że temat musi być na powierzchni reprezentowany zawsze przez rzeczownik w mianowniku (wyrażenie znane z gramatyki tradycyjnej pod nazwą podmiotu gramatycznego), chociaż w wyrażeniach zdaniowych nie uwikłanych w szerszy kontekst najczęściej właśnie mianownik (oczywiście przy wyrażeniach predykatywnych, które się z mianownikiem w ogóle łączą) pełni funkcję tematu.

Wyrażenia zdaniowe z tematem wyrażonym mianownikiem rzeczownika, który zajmuje w nich wówczas pozycję inicjalną, są najbardziej naturalnymi konstrukcjami funkcjonalnymi poza uwikłaniem kontekstowym. Uznaje się je za nienacechowane, czyli neutralne, pod względem tematyczno-rematycznego uporządkowania składników lub mające naturalną perspektywę funkcjonalną.

Remat – struktura złożona, powstała w wyniku wchłonięcia (absorbcji) przez predykat prosty niektórych argumentów.

Jedną z definicyjnych właściwości podstawowych wyrażeń predykatowo-argumentowych jest semantyczna niepochodność (prymarność) wyrażeń zajmujących (wypełniających) pozycje argumentowe otwierane przez predykat. 

Składnia semantyczna, strukturalna i szyku

1.     Składnia semantyczna

Strukturą semantyczną czyli predykatowo-argumentową zajmuje się składnia semantyczna.

Składnia semantyczna (głębinowa)

- dominuje nad strukturalną, treść dominuje nad forma, lecz dotrzeć do semantyki można tylko strukturą.

- obejmuje reguły łączenia i wykluczania się składników treści

Ojciec czyta książkę.

cecha relacji(czytania z osobą)

element treści(człowiek, który się łączy)

ZNAK TO NIEROZERWALNE POŁĄCZENIE FORMY I TREŚCI

ZDANIE = ZNAK ZŁOŻONY= FORMA + TREŚĆ

Ławka czyta książkę- zdanie formalnie poprawne, lecz dewiantyczne treściowo.

Semantycznie nie można złączyć ławki z czytać.

Żólta moroflogia:

Przedmiotem składni semantycznej są reguły łączenia się i wykluczania się wzajemnego składników treści, określone jako reguły semantyczno-składniowe. W korelacie wyrażeniowym reguły semantyczno-składniowe rządzą łączliwością wyrażeń będących wykładnikami treści , które nie wykluczają się nawzajem. Składnia semantyczna opisuje jednak tylko te relacyjne właściwości korelatów wyrażeniowych (wykładników), które wynikają z ich sensów.

72.     Składnia strukturalna

Forma to to, co widzimy, więc powierzchnia.

 Reguły tworzenia form gramatycznych (reguły fleksyjne) i reguły tworzenia z tych że form zespołów składniowych (związki i szeregi)

Składnia strukturalna- jak zbudować zdanie czyli jak zbudować formy i je ze sobą powiązać.

Matka czyta książkę. Ojciec pisze list.

ta sama struktura powierzchniowa lecz zdanie odmienne wiec, odmienna struktura semantyczna.

Żółta morflogia:

Przedmiotem składni strukturalnej są reguły łączenia się form (postaci) wyrażeń o funkcji ekstratekstualnej, określone jako reguły formalno-składniowe.

Zanim wyrażenia wstąpią w związek składniowy muszą najpierw (nawet mimo tego, że pozwalają na to reguły składni semantycznej) zostać zespolone z odpowiednimi wyrażeniami o funkcji intratekstualnej – końcówkami deklinacji i koniugacji.

3.      Składnia szyku

Reguły ukształtowania składników wypowiedzenia względem siebie (w czasie lub przestrzeni)

Szyk  w języku polskim jest ruchomy, nie pozycyjny.

W zdaniach :

Matka książkę czyta. Czyta książkę matka. Książkę matka czyta. Czyta matka książkę.

= struktura formalna ani powierzchniowa się nie zmieniły zmieniła się tylko składnia szyku.

Struktura szyku jest charakterystyczna dla języka polskiego.

Książka jest czytana przez matkę

przez zamianę czasownika na imiesłów zmienia się struktura powierzchniowa, zmienia się także szyk lecz pozostaje ta sama głębina.

Jodłowski:

O szyku wyrazów w języku polskim mówi się nieraz, że jest on swobodny, jednak: układ wyrazów w zdaniu jest swobodny, ale niezupełnie dowolny. Klemensiewicz twierdzi, że polski szyk wyrazów „tylko w pewnych granicach jest swobodny, poza nimi sztywny i przymusowy”. [s.154] Zmienność szyku pewnych członów zdania jest ściśle normowana odpowiednimi czynnikami, bądź natury obiektywnej, gramatycznej, bądź natury subiektywnej, stylistycznej.

Żólta morfologia:

Linearne uporządkowanie składników, czyli szyk. Naruszenie reguł linearnego uporządkowania (reguł linearyzacji) składników, czyli umieszczenie ich w niewłaściwych pozycjach względem innych składników, bywa określane jako niepoprawnie uporządkowane lub nieuporządkowane. . Reguły linearnego następstwa w czasie i przestrzeni (odpowiednio w kodzie pisanym lub mówionym) wyrażeń, które są wzajemnie łączliwe.

Reguły linearnego uporządkowania składników, lub prościej reguły szyku, mogą być niezależne lub zależne od innych reguł. W językach o tzw. Szyku swobodnym, np. w języku polskim, wybór tej lub innej pozycji dla znacznej liczby wyrażeń nie    narusza reguł szyku, które dają możliwość alternatywnego ich usytuowania w ciągu linearnym. Ostateczny wybór pozycji tych wyrażeń zależy od reguł tworzenia struktury tematyczno-rematycznej. W tym sensie można powiedzieć, że pewna liczba reguł szyku jest podporządkowana regułom właściwym tej strukturze i nie może być formułowana niezależnie od nich.

W każdym języku istnieją przynajmniej trzy autonomiczne zbiory reguł syntaktycznych, czyli trzy typy skłądni: składnia, semantyczna, składnia strukturalna i składnia szyku.

Przedmiotem składni szyku są fakty wzajemnego usytuowania wyrażeń w czasie (w kodzie mówionym) i przestrzeni (w kodzie pisanym).

Egzystencjalizm. Literatura powszechna.

EGZYSTENCJALIZM – nurt literatury i filozofii

- rozwój w XX połowy wieku- nawiązania/zapożyczenia:

• perspektywa ukierunkowana na człowieka [humanizm],
• jak u Platona i Augustyna – człowiek jest mały, skończony i styka się z nieskończonością świata;
• Pascal - poczucie tragizmu człowieka, wynikającego z zetknięciem się z negatywnością świata: troska, cierpienie, śmierć
• Stirmer/Stirner [Niemcy] – człowiek jest otoczony nicością, nie ma się na czym oprzeć,
• Søren Kierkegaard [Dania] – świat wymyka się wiedzy intersubiektywnej
• Martin Heidegger [Niemcy] – egzystencjalizm dla wybranych, dla specjalistów, filozofów
• Karl Jaspers [Niemcy] –
• Egzystencjalizm francuski [Paryż] , po II wojnie światowej– to już moda, nie tylko powszechna świadomość;

- chrześcijaństwo i marksizm [podobieństwa i różnice z egzystencjalizmem]

1. Chrześcijaństwo i egzystencjalizm : nikłość ludzkiego istnienia, ale

o    egzystencjalizm [małość wobec nicości] a

o   chrześcijaństwo małość wobec wieczności, Boga]

1. Marksizm – egzystencjalizm nakierowany na życie doczesne, tutaj i teraz, ale

o   Marksizm – duże ruchy, masowość

o   Egzystencjalizm – jednostkowość

- Sartre – „papież egzystencjalizmu”- Kartezjusz „Cogito ergo sum”  - punkt wyjścia, moje istnienie jest związane z moją świadomością -> Sartre uczynił z „Cogito” punkt wyjścia dla rozumienia prawdy jako bezwzględnej świadomości określającej samą siebie, świadomość nie uchyla się przed ocenieniem jakiegokolwiek elementu własnego ja; nie ukrywamy prawd o sobie; poza Cogito przedmioty są tylko prawdopodobne, w ramach cogito mamy prawdę subiektywną;

Rozłam egzystencjalizmu- Sartre w swoim wystąpieniu pt. „Egzystencjalizm jest humanizmem” [paź 1854r w Paryżu, konferencja] – wydzielił egzystencjalizm ateistyczny i egzystencjalizm chrześcijański·         Sartre – egzystencjalizm ateistyczny

•  Gabriel Marcel – egzystencjalizm chrześcijański; wydał „Dziennik metafizyczny” w 1927, „Być i mieć” w 1935;

- Sartre – pomimo różnicy wew. Mamy do czynienia z jednym wspólnym przekonaniem egzystencjalizmu : człowiek musi odnaleźć samego siebie i wytłumaczyć sobie, że nic go nie uchroni od siebie samego, nawet najpewniejszy dowód istnienia Boga; nawet Bóg nie zwalnia człowieka od poznawania siebie samego i odpowiedzialności z siebie samego;Istnienie/ egzystencja poprzedza istotę/esencję. Punktem wyjścia dla oceny świata jest subiektywność, nakierowanie i wyjście od siebie samego. najpierw jest egzystencja (człowiek), potem esencja (sens życia).

Ataki na egzystencjalizm od strony chrześcijańskiej i marksistowskiej

• Komuniści

o   zarzucają kwietyzm – pogrążenie w filozoficznych dociekaniach, ufilozoficznienie tez

o   Egzystencjalizm pokazuje człowieka w izolacji [patrz Kartezjusz „Cogito ergo sum” – myślę, więc jestem]; marksizm uważał, że warunki materialne kształtują świadomość; egzystencjalizm wchodzi w świadomość człowieka

• Katolicyzm

o   Egzystencjalizm wprowadza odsunięcie na bok Boga i uniwersalnej krytyki

o   Dowolność polegająca na czynieniu tego, co się chce, przy niemożliwości potępienia czegoś innego, co ma takie samo prawo do wyrażenia siebie

o   Jakaś krytyczka [brak nazwiska] – egzystencjalizm pomija strony ciepłe i jasne ludzkiej egzystencji, koncentruje się na stronach dramatycznych, negatywnych, odrażających -> blisko oskarżenia egzystencjalizmu o naturalizm

- egzystencjalizm zwraca uwagę, że jeśli trzeba szukać pokrewieństw, to z romantyzmem, bo co wykracza poza tradycję, jest romantyzmem- najważniejsze jest, by człowiek się odnalazł i wytłumaczył sobie siebie – wymaga odniesienia do Nietzschego – koncepcja Zaratustry, który udaje się w góry, by dojść do tego, co jest jego własne; takie poszukiwanie jest w : 1938 r. powieść: 

„Mdłości” Jean-Paul Sartre- powstała przed 2 wojną światową, ale jeszcze nie widać zagrożenia wojną, które pojawi się w powieści Sartre „Drogi wolności”, która odnosi się do roku 1938 i do początku wojny, roku 41.- centrum stanowi człowiek poszukujący samego siebie, próbujący samego siebie opisać, wytłumaczyć;- bohaterem jest Antoine Roquentin, człowiek, który przed wielu laty rozstał się z ukochaną Anną, która reprezentowała przekonanie, że należy dążyć do doskonałości; może nie mogła znaleźć tej doskonałości z Antoinem; on ją kocha, ona odzywa do niego w momencie, gdy spotykamy się z nim, spotkanie jest w końcówce powieści;

„Mdłości” 1938 – bohater wychodzi w niedziele na ulicę, idzie z fala ludzi, jego fala mija się z faląwychodzącą z kościoła. Wszystkie gesty i zachowania są automatyczne. Niezależnie od człowieka istniejąsytuacje, które go determinują. Istnienie w sobie jest przyczyną samotności i obcości. Człowiek czujeswoją obcość. Człowiek czuje, że jest sam w świecie. Trwoga i troska. Narzędzia są martwe i obce. 

Samaświadomość tez jest ciężarem, bo uzmysławia kruchość i nędze istnienia. Istnienie wydaje się byćnieautentyczne.Tytułowe mdłości nie są doświadczeniem fizjologicznym, ale metaforą stanu samego bohatera i świata w którym się znajduje.

Mdłości nie opuściły mnie i nie sądzę, aby opuściły mnie prędko. ale nie podlegam im, nie jest to choroba ani przelotny napad: to jestem ja.

Mdłości są związane z własną świadomością. Z drugiej strony to słowo pojawia się w innym kontekście:

Mdłości nie znajdują się we mnie: czuję je tam na ścianie, na szelkach, wszędzie wokół mnie. Łączą się z kawiarnią, to ja znajduję się w nich.

Mdłości związane są z kondycją świata – z absurdem, współistnieniem sprzeczności. Pojęcie absurdu jest kluczem do mdłości Sartre’a.U Sartre’a mamy świat rozdwojony. Z jednej strony świat pozbawiony ruchu [mieszczaństwa, oparty na wyidealizowanym obrazie człowieka i świata], a z drugiej strony np. główny bohater, który jest przeniknięty przez nieustanną zmienność, nie może znaleźć punktu oparcia. Odnajduje w tym świecie przypadkowość – jako jego zasadniczą cechę. W przypadkowości nurtujące jest pytanie o sens życia – po co tyle istnień, jeśli wszyscy są do siebie podobni? Upodabniają się kochankowie, ludzie przy piwie, ludzie w tłumie. Po co ta jednolitość?  W ramach zaprzeczania świata – mdłości, zaprzecza nawet swojej pracy jako historyka pracującego nad postacią z wieku XVII, którą chciał opisać na sposób naukowy, chce wykonać tę pracę naukową i uświadamia sobie, że to działanie zastępcze, że to odgrywa od prawdziwej wiedzy, której mu brak – wiedzy o człowieku i o sobie samym. Pracując odsuwa od siebie to co niewygodne – myślenie o własnej egzystencji, o sobie samym. 

Egzystencjalizm ma własną wersję humanizmu – człowiek sam dba o swój humanizm, o swój rozwój. Nie ma człowieka „w ogóle”, jest człowiek „konkretny”. Nie istnieje wzorzec, który by przesądzał o tym, że człowiek ma być taki, a nie inny. Człowiek sam siebie może wytwarzać.

Egzystencja ludzka jest pierwotna, jest nie wychodzi z niczego wcześniejszego – z idei, istoty czy konieczności. Sartre odwraca to rozumowanie – człowiek nie jest odbiciem żadnej idei, człowiek jest konkretem. Egzystencja ludzka jest świadoma- przeciwstawienie istnieniu poza człowiekiem, my istniejemy, żyjemy, budynki i przedmioty – nie. Rzeczy martwe istnieją nie dla siebie, ale w sobie. Człowiek istnieje i dla siebie i w sobie jednocześnie. 

Pomogłam? W takim razie zostaw po sobie ślad!