Eliza Orzeszkowa „Marta”
W dobie pozytywizmu kobietom nie przysługiwały takie same prawa jak w współczesnym świecie. Ograniczenia związane ze 
zdobyciem pracy, wykształcenia, utrudniały życie w tamtych czasach. W powieści pt. „Marta”, Eliza Orzeszkowa opisuje palące kwestie dotyczące nierównego traktowania obu płci i konsekwencje z tym związane. Tytułowa bohaterka Marta Świcka nie posiada wykształcenia, ani zawodu. Dotychczas jej jedynym zadaniem była opieka nad dzieckiem oraz gospodarstwem. Po śmierci męża kobieta pozostaje sama. Zostaje jej odebrany dom, fundusze, które starczą tylko na kilka dni życia. Matka małej córeczki musi znaleźć pracę, zapewnić dziewczynce dom oraz odnaleźć się w nowej sytuacji.
Po ciężkich poszukiwaniach zarobku, kobieta uświadamia sobie, że świat, w którym żyje jest bardzo ograniczony. Stereotyp roli kobiety ściga ją na każdym kroku nie pozwalając podjąć zawodu. Strapiona kobieta nie może zrozumieć jak ktoś, kto posiada sprawne nogi i chęć do pracy nie może jej znaleźć. Kobieta nie chce być skazana na łaskę społeczeństwa.
W dobie pozytywizmu kobiety mogły rozpocząć pracę, jako nauczycielki, rysowniczki, szwaczki i tłumaczki. Aby którąś z wymienionych prac otrzymać, należało przez młodość swoją uczyć się wybranej dyscypliny. Marta dość wcześnie wyszła za mąż, została wychowana w domu, nie miała za sobą żadnych egzaminów, potrafiła grać na fortepianie, lecz: „kilka miesięcy po ślubie, zamknąwszy kupiony jej przez męża fortepian, otwierała go zaledwie parę razy”[i]. Marta umiała mówić po francusku, lecz jak się okazuje potem nie dość dobrze sobie radziła:
„Teraz przekonałam się, że dobre mówienie nie stanowi jeszcze całej znajomości języka, żem nigdy nie uczyła się gruntownie, a tę trochę wiadomości, którą nabyłam w dzieciństwie, zapomniałam. . . Były to oderwane, pobieżne, niedokładnie zrozumiane wiadomości, nic więc dziwnego, że wyszły mi z pamięci. Cudzoziemka, która dotąd udzielała lekcji córce pani, była doskonałą nauczycielką. . . panna Jadwiga daleko więcej umie ode mnie. . .”[ii]
Grała trochę na fortepianie, ale inne kobiety grały lepiej. Miała talent do rysowania, lecz jej rysunkom brakowało doświadczenia. Paradoksalnie, jako zdrowa osoba, może przecież pracować, jest młoda i chętna, mimo to nie może liczyć na pomoc. Nasuwa się tutaj pytanie, czy to wina Marty, że za młodych lat nie podjęła żadnej konkretnej nauki? Tak - jest w tym trochę jej winy - ale spójrzmy na to od strony ówczesnego społeczeństwa. Jak kobieta mogła się kształcić skoro uniwersytety dla pań nie były otwarte, a zdobywanie wiedzy zamiast nauki roli matki i żony były spostrzegane z pogardą. Co gorsza, nie ma solidarności między kobietami, te lepiej usytuowane nie mają chęci pomocy, boją się przełamywać społeczne ograniczenia.
Autorka powieści tendencyjnej jest jedną z nielicznych pisarek, które głośno debatowały o nierównouprawnieniu płci pięknej i czynnie brała udział w ruchu emancypacji kobiet. W owym dziele literackim Orzeszkowa wyeksponowała najważniejsze problemy, które miały uświadomić społeczeństwo o tak nierównym traktowaniu. Rzeczywiście po ukazaniu się „Marty” w Tygodniku Mód i Powieści w 1873r[iii]., Orzeszkowa zaczęła otrzymywać listy od różnie usytuowanych kobiet, które dziękowały jej za książkę oraz prosiły o rady. Jak widać Orzeszkowa nie bała się poruszyć tematu, który był nie wygodny dla wielu ludzi. Zachęciła kobiety do walki, uświadomiła jak zacofane pod tym względem jest pozytywistyczne społeczeństwo i wzywa kobiety do walki o prawa. Takich tytułowych „Mart” może być znacznie więcej:
„Jedne z nas, otulone skrzydłami bożka miłości, przelatują wprawdzie przez całe życie uczciwie, cnotliwie i szczęśliwie, inne przecież, liczniejsze, daleko liczniejsze, zakrwawionymi stopami chodzą po ziemi walcząc o chleb, o spokój, o cnotę, łzy lejąc obfite, cierpiąc straszliwie, grzesząc okrutnie, spadając w otchłanie wstydu, umierając z głodu..”[iv]
Tragiczna historia Marty, pełna była niepowodzeń. Mimo przykrych sytuacji, trudnych decyzji, bohaterka robiła wszystko, aby się nie załamać. Jej dobroć zostaje nienaruszona mimo wielu chwil słabości i czynów. Marta musiała zadbać o swoją córeczkę i dla niej się nie poddaje przekraczając granice dumy, które przekroczyć pozwala jej stan ducha. Autorka w owej powieści zwraca szczególną uwagę na problem emancypacji kobiet w Polsce w II połowie XIX w. Po śmierci mężczyzna kobietom trudno było żyć w tak niesprawiedliwym świecie nie pogrążając się oraz nie poszukując w desperacki sposób pomocy. „Marta” w przeciwieństwie do innych powieści tendencyjnych przedstawia ‘bałagan społeczny’. Wyjątek ten wskazuje, jak „przesąd” odsuwa pewną część ludzkości od możliwości korzystania z dobrodziejstw wieku XIX.[v] W tak rozwiniętym świece i takiej technologii trudno wierzyć, iż kobiety nie miały swobody i praw równych z prawem pracy mężczyzn. Pod tym względem warto sięgnąć po książkę, aby każdy odbiorca mógł przekonać się, jak żyło się w czasie pozytywizmu, książka fantastycznie to oddaje.
Po „Martę” Elizy Orzeszkowej sięgnęłam dobrowolnie z nadzieją na ciekawą, inteligentną i pełną wzruszeń powieść. Książka spełniła moje oczekiwania i zachęciła do przemyśleń na temat statusu kobiet w ówczesnych oraz dzisiejszych czasach. Marta to nie książka na zimowe wieczory, czytana dla rozluźnienia, to wspaniały dokument o życiu w epoce pozytywizmu i prawd o społeczeństwie. Dla entuzjastów Orzeszkowej „Marta” to ważne i udane dzieło literackie, dla mnie również. Sądzę, że przyciągnie również czytelników, którzy nie zaznali jeszcze pióra Orzeszkowej.
Recenzja fantastyczna! Czytałam Martę i bardzo mi się podobała. Polecam Ci, równiez Orzeszkowej "Kilka słów o kobietach"
OdpowiedzUsuńPozdrawiam