1. PODMIOT – definicja wg. epistemologicznej zasady
dwuwymiarowości przestrzenno-czasowej :
- podmiot ma funkcję reprezentowania wartości
przestrzennych, poddawanych w zdaniu uczasowieniu
- Klemensiewicz: Podmiot jest znakiem przedmiotu, więc
„kogoś”, „czegoś”, czemu świadomość mówiącego przyznaje z postawy siedzącej
przestrzenny byt, dający się scharakteryzować jakąś cechą trwającą w czasie”
2. Rolę podmiotu może pełnić każda część mowy
[również forma lub część wyrazu, oraz
jakikolwiek znak], jeśli są interpretowane w planie wyrazowym, a nie rzeczowym,
czyli jako typ formy gramatycznej, a nie jej znaczenie.
·
Wyraz rzeczowny [rzeczownik lub zaimek
rzeczowny]
·
Część mowy pełniąca funkcję rzeczownika
o Przymiotnik
o Liczebnik
o Imiesłów
odmienny
·
Bezokolicznik
a) Wyraz rzeczowny jako podmiot
v W formie mianownika : Chłopiec powoli się odwrócił.
Mianownik – kto? Co? [idzie] :
chłopiec
v
W formie dopełniacza – dopełniacz : kogo?
Czego? [nie ma]
o Oznaczanie stosunków ilościowych
– określnik ilościowy występuje łącznie z dopełniaczem rzeczownika o obrębie
wyrażenia stanowiącego podmiot. Pracowało coraz więcej
ludzi. Rozlało się trochę soku. Drukowano tu kilka pism
§ Zastosowanie w podmiocie dopełniacza jest
normą przy
·
liczebnikach głównych od pięciu w górę
[pięciu, czterdziestu, sześć, tysiąc]
Liczebniki
główne – to
te, które wskazują na ilość przedmiotów i odmieniają się przez
*przypadki M.jeden, D.jednego
*rodzaje:.. r.m. jeden, r.ż. jedna, r.n. jedno]
Spłonęło około pięciu milionów ludzi. Kochało się w
niej pięciu ludzi.
·
przy
liczebnikach zbiorowych [dwoje, sześcioro]
liczebniki
zbiorowe
zastępują liczebniki główne w połączeniu:
• z niektórymi rzeczownikami bez liczby pojedynczej:
dwoje drzwi, czworo grabi;
• z nazwami niedorosłych zwierząt i ludzi, które w
mianowniku liczby pojedynczej kończą się na -ę: kurczę – troje kurcząt, kaczę –
pięcioro kacząt; dziewczę – sześcioro dziewcząt;
Uwaga! Nazwy
niedorosłych zwierząt i ludzi zakończone inną głoską w Mlpoj łączą się z liczebnikami
głównymi (źrebak – trzy źrebaki, kaczątko – trzy kaczątka, dziewczynka – trzy
dziewczynki);
• z rzeczownikami występującymi w parach: dwoje
oczu, czworo rąk;
• z nazwami grup osób o różnej płci: troje dzieci,
Ich Troje;
• z kilkoma starymi frazeologizmami: dziesięcioro
przykazań, Rzeczpospolita Obojga Narodów i in.
Liczebniki zbiorowe odmieniają się przez
przypadki, poszerzając swój temat (poza M, B i W) o głoskę g: M czworo, D
czworga, C czworgu, B czworo, N czworgiem, Msc czworgu, W czworo! Nie ma
form liczebników zbiorowych dla pełnych setek, tysięcy ani wyższych liczb, w
tym przypadku stosujemy liczebniki główne: Przyszło dwieście dwadzieścioro
ludzi.
·
Liczebniki 2-4
o
Rzeczowniki niemęskoosobowe występują przy nich
w mianowniku: dwie kobiety rozmawiały, trzy ręczniki,
cztery wróble
o
Rzeczowniki męskoosobowe w połączeniu z tymi
liczebnikami tworzą formy oboczne: dwaj kolejarze pojechali /
dwu kolejarzy pojechało, trzej studenci śpiewali/trzech studentów śpiewało,
czterej podróżni rozmawiali/czterech podróżnych rozmawiało; na salę weszło dwóch Niemców.
o
§ Określnik
ilościowy nie mieści się w obrębie podmiotu, lecz wchodzi w skład orzeczenia
jako orzecznik [wyraz rzeczowny –
rzeczownik lub zaimek rzeczowny – stanowiący podmiot ma formę dopełniacza]
·
Zbójców było dwunastu, Konserw
jest siedem puszek, Było ich dwadzieścia, Zastało nas dwóch,
gałęzie, których zawsze było dużo,
o Brak, ubywanie, przybywanie
§ Nie ma chleba, ojca nie będzie, leśniczego nie było, pięciu ludzi
brakowało, nie brakowało ochotników, przybywało siwych włosów, gości ubywa
o Inne konstrukcje z dopełniaczem:
§ Rolę
podmiotu pełnią wyróżnione dopełniacze, a mianownikowe formy [np. dziwak,
chwat] to orzeczniki;
·
Wielki dziwak był z
tego chłopaka; Chwat z naszej starej!; Za stary ze mnie
piechur, Jeszcze z niego jest zupełne dziecko,
v
W formie celownika – celownik – komu?
Czemu? [się przyglądam]
o
Celownik „tobie” traktujemy jako podmiot, bo to
wykonawca czynności
§ Po co Tobie leźć? [=Po co ty masz iść]; Tobie by na wojnę
chodzić!, Gdzie mi tam czekać?, Proszę samemu zamknąć!, Jest komu
pracować;
v
W formie narzędnika – narzędnik: z kim?
Z czym? [idę]
o
Bo z mężami jak z bańkami [=mężowie są jak bańki], Z Pawłem
coraz gorzej, Jak jest z Tobą?
b) Struktura gramatyczna podmiotu, stanowi:
·
pojedynczy
wyraz :
o Matka podała; Kto będzie
chodził?
·
Podmiot
szeregowy [szereg wyrazów czy wyrażeń] :
o
Konie, ludzie, armaty… ; wrzask psów, krzyk strzelców… ; Hrabia i Telimena;
Pan Wojski z Tadeuszem;
·
Nierozerwalne
skupienie rzeczownika z określeniem:
o
Mnóstwo polnych koników,
trochę ludzi;
·
Anaforyczny
zaimek „to”
o Może nawiązywać do indywidualnego
desygnatu:
§ Była to mała, rozsądna kobiecina.
o Może nawiązywać do sytuacji
§ O wojnie nie będę Ci opowiadał. To naprawdę nie jest ciekawe.
o Może mieć charakter zbiorczy, gdy
odsyła do szeregu szczegółów
§ przedstawionych
w wypowiedzeniu poprzednim :
·
Było trochę milczenia. Trwało
to krótko.
§ przedstawionych
w tym samym wypowiedzeniu:
·
Wielki wojownik, wielki święty, to rodzinę
wprowadza.
·
Dowolna jednostka
językowa interpretowana w planie wyrazowym – nie bierze się pod uwagę
wartości semantycznej, tzn. desygnatów, jakie wyrazom odpowiadają w planie
rzeczowym, lecz ich funkcję jako kategorii formalnej w planie wyrazowym.
o Plan
rzeczowy: dom to budynek – mowa o
desygnacie;
o Plan wyrazowy : wyraz dom jest rzeczownikiem – mowa o wyrazie.
§ Korona jest wyrazem, obok może
być przyimkiem, ć jest głoską, Rota to tytuł, …. To znane
przysłowie;
c) Stopień wyrażenia subiektu [osoby, rzeczy,
pojęcia – jako podmiot, czyli desygnatu stanowiącego podmiot]
·
Subiekt
oznaczony
o rzeczownikiem, zaimkiem, przymiotnikiem,
imiesłowem, bezokolicznikiem
o Szeregiem
wyrazów lub skupieniem wyrazowym;
o W
planie wyrazowym – dowolną jednostką językową;
·
Subiekt
konotowany końcówką osobową czasownika
o
Zbliżyłem się, skąd wziąłeś
resztę?, Nazywaliśmy ją;
·
Subiektu
domyślamy się z poprzedniego wypowiedzenia
o
Zbyszek leżał. Był spocony.
·
Brak
subiektu – wypowiedzenia jednoczłonowe, nie zawierają powiązań z podmiotem.
o Człowiek
wymawiający wypowiedzenia nie widzi i nie domyśla się sprawcy czynności.
Człowiek znajomość świata opiera na własnych spostrzeżeniach zmysłowych, ufa
zmysłom i uczuciom, nie analizując ich bliżej. – język postrzeżeniowy; powiał chłód;
o Konstrukcje
jednoczłonowe zawierają rezultat analizowania doznań i postrzeżeń, szukanie
przyczyny oraz sprawcy zjawisk – język pojęciowy; mdli mię, szumi mi w uszach;
o Bezosobowe
ujmowanie czynności: niespodziewanie
zastukało w okno;
o Bezosobowe
określenia przykrych zapachów: śmierdzi
zdradą, śmierdzi wojną;
Za oknem zaczęło
się błyskać; pachniało miodem; przywidziało Ci się, moja Lilko
Podmiot z innej książki:
Podmiot z innej książki:
1. Podmiot gramatyczny – człon zdania w
formie mianownika [lub występuje w pozycji mianownika i łatwo go zmienić na
mianownik, np..
·
pływać jest
przyjemnie / pływanie jest przyjemne
2. Podmiot domyślny
·
wyrażony w końcówce osobowej formy
czasownika występującego w funkcji członu finitywnego
o Zaczął
pisać list -> on
o Zaczęła
pisać list -> ona
·
Wyrażony w
zaimku „to”
o To nie jest ciekawa historia.
3. Podmiot logiczny –forma finitywna
wymaga podmiotu w formie dopełniacza;
występuje przy orzeczeniach oznaczających brad, nadmiar, przybywanie,
ubywanie
·
Nie
było studentów; Zabrakło
pszennej mąki;
4. Zdania bezpodmiotowe: - bez podmiotu w
mianowniku lub dopełniaczu;
·
Podmiot
epistemologiczny – podmiot w
celowniku [komu? Czemu? Się przyglądam] – przy orzeczeniach złożonych
oznaczających stany wewnętrzne [np. zrobiło się niedobrze, żal było, jest
wstyd]
o Jankowi zrobiło się niedobrze.
o Z chorym psem było coraz gorzej.
·
Podmiot
w narzędniku [nie ma nazwy, ale wszystkie podmioty poza mianownikiem
można nazwać logicznymi]
·
Nierozerwalne
skupienie dwóch podmiotów
·
Gramatycznego
w mianowniku tworzącego formalny związek z orzeczeniem
·
Logicznego
w dopełniaczu implikowanego przez orzeczenie
o
połączenie rzeczownika
upodrzędnionego w formie dopełniacza wobec wyrazu nazywającego ilość [liczebnika głównego od 5 wzwyż, liczebnika
zbiorowego, liczebnika nieokreślonego, przysłówka – dużo, trochę, rzeczownika
nazywającego jednostki miary i wagi] np. pięć godzin, siedmioro uczniów,
niewielu uczniów;
v zdania bezpodmiotowe formalnie są
konstytuowane
o przez
formy nieosobowe czasowników
osobowych [utworzone za pomocą postfiksu „się” lub z przyrostkami „-ono, -no,
-to”]
§ Czyta
się
§ Powiadomiono
o Formy czasowników nieosobowych
§ Widać
było
Bezpodmiotowe formalnie – forma orzeczenia nie otwiera w
nich pozycji – blokuje ją – dla podmiotu, który semantycznie jest implikowany;
treść tych zdań można wyrazić w inny sposób, no. Czy ktoś powiadomił
dyrektora? Z daleka widziałem/widzieliśmy…
v Zdania bezpodmiotowe formalnie i
semantycznie
·
nie konotują [mają konotację pustą]
np. Grzmi – nie mówi, że coś
grzmi, ale mówi o samym zjawisku [taki sam charakter mają zdania bezpodmiotowe
z orzeczeniami złożonymi, zbudowanymi z czasownika operatorowego i przysłówka,
np. zrobiło się cieplej, jest duszno,
było ciemno.
0 komentarze:
Prześlij komentarz
Zostaw po sobie ślad!